İlk dəfəydi ki, Şəhidlər Xiyabanında belə səslər eşidilirdi. Bu gün bura fərqli bir məkana çevrilmişdi. Saralan ümidlər göyərməyə başlayırdı. Ümidlər göz yaşlarını silib qurutdu. Qəbirlərin əyilmiş qamətlərini dikəltdi. Bu səsi daha yaxından, daha yaxşı eşitməkdən yana. Gəldikləri yerlərdən daima eşitdikləri bu səsə birlikdə qulaq asmaq üçün ruhlar da bura cəmləşmişdilər.
Bu səs, burada qəribə səslənirdi. Bu isə təkcə fərqlilikdən deyildi. Bu səs nə müsabiqə, nə özünü tanıtım, nə özünə tamaşaçı yığmaq üçün idi. Bu həsrətin səsiydi. İllərin həsrətinin səsi. Həsrətliləri qovuşduracaq, təmiz, kövrək, həzin, yanğı dolu bir səs. Bu səs burda uyuyanların kimisinə oğul, kimisinə nəvə olan körpələrin, uşaqların səsiydi. Şuşaya çağırış səsiydi. “Şur” üstündə köklənmiş bir haray idi bu səs; Fidan körpələrin səsində.
Ilk cərgələrdə ötüb gedənlər də bu səsi eşidib geri qayıdırdılar. Çıxışlara qulaq asan yox idi. Hər il eşitdikləri sözlərin növbəti sözlər, vədlər olduğundan bezən insanlar ümidlərini bu səsə bağlamağa gəldilər.
Hamı bir anlığa arxaya çevrilib lap yaxınlıqdakı Müdafiə Nazirliyinə sarı boylandı.
Şuşalı uşaqlar muğam oxuyurdular. Şuşa, Qarabağ haqda şeirlər deyirdilər.
Quşlar da budaqlardan sakitcə boylanırdılar. Bu gün qərənfillər də başlarını dik tutmuşdular.
Bu gün Şuşa özü bura gəlmişdi.
Şuşalı uşaqlar bu gün buranı Şuşaya çevirmişdilər. Sanki bu gün hamı Şuşalıydı. Bu səsin sehrinə düşüb hamı daxilən onlara qoşulurdu. Böyüklər “Segah” oxuyurdular, uşaqlarsa “Şur”.
* * *
200 tarixi abidə, 2 sanatoriya, görkəmli sənət adamlarının ev muzeyləri, 70 yerlik turist bazası, 5 minə yaxın eksponatı olan Şuşa tarix muzeyi, Dövlət xalça muzeyinin filialı və xalq tətbiqi sənəti muzeyi, Qarabağ dövlət tarix muzeyi, Xan mağarası, Qaxal mağarası, Şuşa qalası da olmaqla bütövlükdə 279 dini, tarixi və mədəni abidə, dağıdılmış 7 məktəbəqədər uşaq müəssisəsi, 22 ümumtəhsil məktəbi, mədəni-maarif, kənd təsərrüfatı texnikumları, 8 mədəniyyət evi, 14 klub, 20 kitabxana, 2 kinoteatr, 3 muzey, Şərq musiqi alətləri fabriki, Azərbaycana məxsus olan erməniləşdirilmiş bir çox abidə bu səs üçün darıxmışdı.
* * *
Bakının ən uca zirvəsindən səslənən bu səs buludsuz bir havada Şuşaya yol almışdı. Şuşaya gedirdi. Şuşaya çatırdı. Şuşada eşidilirdi bu səs. Şuşa neçə illərdi eşitmədiyi, yadırğadığı, həsrətində olduğu bu səsi sinəsinə çəkirdi. Bu səslər bu yolun nə qədər qısa olduğunu anlatdı, bu yolun çox uzaq, gedilməz olduğunu deyənlərə.
* * *
Bu səslər Parlamentin zallarına doldu. O yumşaq, rahat kresloları daşlaşdırdı. İclas zalı ciddiləşdi. Zalın çoxdan dəyişiləsi ovqatını dəyişdi. Ovqatları dəyişdirdi.
Səslər insanlara, şəhərə doğru axırdı. Yaxındakı evlərə, sütunlu binaların möhkəm, çox möhkəm bağlanmış qapılarından içəri dolurdu.
Üstündən bir il keçməsinə baxmayaraq buralarda eşidilən o səs millətin ruhunu artıq özünə qaytarmışdı. Yatmış, yatızdırılmış vicdanları oyatmışdı.
Burda uyuyanlar lazımı qurumların bura bu qədər yaxın olduğunu ilk dəfə duydular.
Bu gün qalada deyil, qıraqda yatanları oyatmağa gəlmişdi o səs.
Bayaqdan ləpələri belə dayanan, susan Xəzər, səs kəsilən kimi coşmağa başladı. Xəbər apardı üz tutub o biri sahillərə.
* * *
Şəhidlər Xiyabanında Şuşalı uşaqlaq oxuyurdular.
Mərasimin sonunda Şuşa şəhər 2 saylı orta məktəbin şagirdlərinə, onların müəllimələrinə bizə bu anı yaşatdıqlarına, bizləri xəyalən də olsa, bir anlığa o yerlərə apardıqlarına görə təşəkkürümü bildirəndə onların çöhrələrini görəydiniz. Nələr yoxuydu o kövrək baxışlarda. O xoş çöhrələrdə.
* * *
Şuşalı uşaqlaq oxuyurdular Şəhidlər Xiyabanının əbədi sakitliyində. Buranın sakinləri heç vaxt belə rahatlanmamışdılar, ruhlanmamışdılar. Uşaqların səsi qələbənin uzaqda olmadığını deyirdi. “Bizdən sonra da döyüşə biləcək oğullar var, daha başqa səslər, başqa sözlər eşitmək istəmirik”, oxunurdu boylanışlarında.
* * *
Bu səs yaddaşın toqquşan səsiydi. Qanımıza, iliyimizə hopmuş Cəngi səsiydi. Bizi qabağına qatıb müqəddəs Qarabağa aparan işıqlı bir səs idi. Yollarımıza işıq salan səs.
Bu səs dolanbac yolları aşaraq qalaya daxil oldu. Köhnə küçələri, uçuq-sökük evləri, Şuşanın 17 məhələsinin 17-sini də dolaşaraq Cıdır Düzünə qalxdı. Ətrafa boylanıb qəfil haray çəkdi. Çoxdandır heç kimim qalxmadığı Məscidin minbərindən bir anlığa toz qopdu.
Bu gün Şuşada dağlar, daşlar əks-səda verib oxuyurdular. Neçə illərdi yox olmuş Xarı Bülbül bu səsin sədasına gəlmişdi. Bizlərdən daha etibarlı olan təbiət də bu səsə oyanmışdı.
Hamını öz muğamı ilə heyrətləndirən Azərbaycanın ən qədim tarixi vilayətlərindən olan Qarabağın dilbər guşəsi, mədəniyyət beşiyi-Şərqin Konservatoriyası sayılan Şuşa, bu gün çoxdan eşitmədiyi bu səsin sehrinə düşmüşdü.
* * *
Şəhidlər Xiyabanında Şuşalı uşaqlar oxuyurdular. Şuşada oxuyası, Şuşada oxuyacaq uşaqlar oxuyurdular.
QАRАBАĞ BАYАTILАRI
Qаrаbаğdа tаlаn vаr,
Zülfün üzə sаlаn vаr.
Gеdirsən tеz qаyıt gəl,
Gözü yоldа qаlаn vаr.
Bаğındа bаğlığın vаrmı,
dаğındа dаğlığın vаrmı,
köynəkdə аğlığın vаrmı?-
Q А R А B А Ğ.
Cаn аtırаm çiçəyinə,
əlim çаtmır ətəyinə,
nеcə qоnum pətəyinə,
Q А R А B А Ğ.
Sənsiz аrаn, yаylаq itib,
yаddаn çıхmаz оylаq itib,
su quruyub, çаylаq itib,
Q А R А B А Ğ.
Cığır dоlu izim hаnı,
еşidilən sözüm hаnı,
о həyаlı üzüm hаnı,
Q А R А B А Ğ.
Qırılıbdı budаqlаrın,
qоyunsuzdu yаtаqlаrın,
quzulаyıb оtаqlаrın,
Q А R А B А Ğ.
Çаylаrındаn sulаr ахmır,
şimşək dаhа еlə çахmır,
ruhlаr məni tək burахmır,
Q А R А B А Ğ.
Işıq gəlmir çırаğındаn,
хəbərsizəm sоrаğındаn,
nеcə çıхım qınаğındаn,
Q А R А B А Ğ.
Bu yеrlərin təhnəsi bоş,
Cıdır düzü, səhnəsi bоş,
dədə-bаbа məhləsi bоş,
Q А R А B А Ğ.
Mənim nəyim qаlıb dаhа,
dərd аlаn yох, sаtım bаhа,
аhlаrım çаtmır Аllаhа,
Q А R А B А Ğ.
* * *
Qаrаbаğ,
mеyvələr sоvulub gеdir,
qаyа kimi igidlərin
dözəmmir, оvulub gеdir.
Kеçmişində Şuşа аdlı
аlınmаyаn qаlаn qаlıb,
оğullаrın səpələnib
аrаn bоyu, qаlаn qаlıb.
Qаrаbаğ,
аğаcındаn çоmаq istə,
bu qədər ərlər içində
bir Qаrаcа qоçаq istə.
Üzümə bir şillə çəkib
yахаmdаn çəkənim gəlsin,
bаrmаğım kоtаn kimidi
qоşdurub əkənim gəlsin.
Qаrаbаğ,
gеdib yеnə gələcəyik,
yurd uğrundа sоn sаvаşdа
biz ölümə güləcəyik.
Rəfail Tağızadə